De menselijke stem is een ongelooflijk complex instrument. Een van de belangrijkste elementen voor het produceren van een mooie zangstem is de mogelijkheid om de resonantieholtes boven de stembanden te controleren. Deze holtes, vaak aangeduid als de keel– en mondholte, versterken of verzwakken bepaalde frequenties van het geluid dat op het niveau van de stembanden geproduceerd wordt, want feite klinkt het pure geluid van de stembanden vrij onaangenaam en weinig als een menselijke stem. Er moet gezegd worden dat er meer holtes zijn die mee vibreren tijdens het zingen, maar de keel en de mond zijn verreweg het belangrijkste. Daarbij hebben we over de keel en mond simpelweg de meeste controle.

Deze serie artikelen gaan over registratie en resonantie*, maar wat is registratie precies? Andy Follin schrijft in zijn artikel ‘Wat Zijn Stemregisters?’: "Het concept 'register' is een van de meest besproken, maar nog steeds verkeerd begrepen onderwerpen in stemtraining. In de jaren 70 formeerde het Collegium Medicorum Theatri (CoMeT), een internationale organisatie van stemspecialisten, een comité om het begrip van 'register' te verduidelijken. Het feit dat de discussie nog steeds aanhoudt na bijna vijftig jaar, toont aan hoe verwarrend dit concept is.

De verwarring ontstaat doordat 'register' voor verschillende mensen verschillende betekenissen heeft. Een algemeen aanvaarde definitie is dat een register een 'serie tonen met vergelijkbare eigenschappen' is, maar wat die eigenschappen zijn, hangt af van het perspectief.

Vanuit een strottenhoofd perspectief kan een register worden omschreven als een serie tonen die door hetzelfde mechanisme worden geproduceerd. Vanuit een akoestisch/perceptueel perspectief wordt het beschreven als een serie tonen met vergelijkbare stemkwaliteit.

Het is belangrijk om te onderscheiden tussen 'mechanisme' en 'register', hoewel er een verband bestaat tussen de terminologie van registers en de mechanismen bij hun productie. Dit kan het best worden verduidelijkt door te refereren aan Wetenschappelijke en Zangregisters." (Follin, 2018)

De mogelijkheid om de resonantieholtes te controleren kan worden bereikt door de positie van de tong, kaak en lippen te manipuleren. Daarbij gaat het ook om optimale benutting van de holtes. De achterkant van de tong speelt een belangrijke rol als verdeler tussen de holtes van de keel en mond. Door de tongstand aan te passen kun je meer of minder ruimte geven aan de keel of mond waardoor je klankkleur verandert. De tong is belangrijk voor het bereiken van tonale balans en controle.

De fysieke condities van de keel en mond (met de achterkant van de tong daartussen) vormen deels de verschillende sensaties die we associëren met borst- en hoofdstem. Deels, omdat hoofd- en borststem ook gedefinieerd worden door andere factoren, zoals de manier waarop de stembanden zelf trillen. Veel mensen ervaren een duidelijke 'overgang' tussen hun borst- en hoofdregister: De stembreuk. Het verfijnen van registratietechnieken kan helpen om deze stembreuk glad te strijken. Het gebied rond de stembreuk is het gebied waar veel stemproblemen zich voordoen. Dit is ook niet gek, als je je voorstelt dat in dat gebied borststem tegen z’n limiet aan de bovenkant aan zit, terwijl kopstem in dat gebied tegen z’n limiet aan de onderkant aan zit. 

Vocal coaches hebben het vaak over het ‘openen van de keel’. Dit klinkt enigszins vaag, maar wat hier in feite mee bedoeld wordt is een holistische ervaring die resulteert uit goede stemtechniek. Een zanger met een "open keel" kan een rijke, volle klank produceren zonder te veel spanning of te verstijven. Het idee is om de keel ontspannen en vrij te hebben, om ruimte te creëren in de resonantieholtes, in plaats van belemmerd en strak, wat de resonantie zou beperken en een oppervlakkige, dunne klank zou produceren. Het concept van een "open keel" wordt vaak benadrukt in stemcoaching om zangers te helpen een meer natuurlijke, vrij-vloeiende klank te bereiken.

Hierbij een oefening om je te helpen het verschil te voelen tussen de keel– en mondholte tijdens het vocaliseren:

• Begin met het neuriën van een neutrale toon op een comfortabele hoogte.
• Probeer vervolgens het geluid van achter in je keel naar voren in je mond te verplaatsen door met de positie van je tong te spelen.
• Wanneer je het geluid van achter naar voren verplaatst, ervaar dan bewust de verschillen.
• Oefen deze oefening met verschillende klinkers en toonhoogtes om je bewustzijn over deze twee resonantieholtes te vergroten.

In deel 2 verkennen we verder hoe je je resonantieholtes effectief kunt beheersen tijdens het zingen, door middel van tips en technieken voor het bereiken van tonale balans, evenals veelgemaakte fouten om te vermijden. Tot slot behandelen we in het derde deel complexere technieken en oefeningen om onze  controle over de keel en mond te vergroten.

*Een stemregister is een verzameling bij elkaar gelegen tonen die akoestisch gezien vergelijkbare kenmerken hebben. Echter kun je registers ook verdelen aan de hand van fysiologische kenmerken (d.w.z. dat die verzameling tonen op eenzelfde manier geproduceerd worden). Probeer eens hardop te zingen op een lage toon, concentreer je daarbij op de trillingen in je borstholte. Dit is borststem, en kenmerkt zich door een actievere rol van de resonantieholte in je keel en borst. Probeer vervolgens hogere tonen te zingen, terwijl je je concentreert op de trillingen in je hoofd en keel. Dit is kopstem, en kenmerkt zich door een actievere rol van de resonantieholte in je mond en mindere mate ook de neus.

Geciteerde bron:

Follin, A. (2018, October 11). Vocal registers explained. Andy Follin (Estill EMT) - Professional Vocal Coach. https://www.vocalskills.co.uk/singing-voice-registers.html